8 Şubat 2015 Pazar
TUĞLA TANDIR YAPIMI
KUYU TANDIR
UCUZ SAKSI TANDIR
SEYYAR UCUZ SAKSI TANDIR
İLGİSİZ AMA AYNI ŞEYİ BUZDOLABI OLARAK KULLANABİLİYORMUŞUZ
DIŞI 4 KÖŞE OLUVERSİN NOLUR
TEKERLEKLİ TANDIR
TANDIR KIRGIZİSTAN FERGANA
Kırgızistan’ın Fergana vadisi olarak da bilinen güneyinde tandır fırını kültürü devam ediyor.
Kızgızıstan’da halkın göçebe hayatının bir parçası olan tandır fırını yapımı hâlâ devam ediyor.
Tandır fırını, tamamen sarı topraktan yapılıyor. Ülkenin güneyindeki köylerde hemen hemen her evin avlusunda bulunan tandır ev kadınlarının günlük işleri arasında yer alıyor. Ancak tandır ekmeğini kadınlar pişirmiyor, aksine hamuru erkekler hazırlıyor ve pişiriyor.
Tandır fırınının yapılışı ve tandırda ekmek pişirmek zahmetli ise de ekmekleri çok lezzetli oluyor. Köylerdeki halkın tandır ekmeğini tercih etmesinin nedenlerinden biri de tazeleğini uzun süre koruması…
Atalardan gelen âdeti bozmayarak tandır fırını yapımını devam ettiren Sabircan Saliyev, özel el yapımı tandır fırınlarının sırrını anlattı. Saliyev, Nookat bölgesindeki sarı topraklı dağ eteklerinden alınan killerden elde edilen karışım ile yapılan fırının yüksek dereceli ısıya dayanıklı olduğu söylüyor. Yapım aşamasında toprağa çamur halinde iken koyun veya keçi yünleri karıştırdığını söyleyen Saliyev, fırının çatlamasını böylece engellediğini belirtiyor.
Tandır fırınının çeşitleri ise onun hangi amaçlar için kullanılacağına bağlı… Samsı adı verilen etli börek için ayrı, kebaplar ve ekmek çeşitleri için de farklı tür ve hacimde tandırlar yapılıyor. Örneğin Alay bölgesindeki çobanlar topraktan yapılmış olan tandır fırınının taşınabilir olmasını tercih ediyor.
Tandırlar; saman, odun, kömür, tezek gibi kokusu ağır olmayan her türlü yanıcı madde ile yakılıp yeterli derecede ısıtıldıktan sonra, ekmek hamurları tandırın iç kısmına yerleştirilerek pişiriliyor. Tandırcı ise bu sırada ekmeğin iyi pişmesi için rızkı veren Allah’a şükür duası okumayı da ihmal etmiyor.
Orta Asya'nın en sıradışı, renkli ve birçok el sanatının nesilden nesile aktarıldığı bölgelerinden biri olan Kırgızistan'ın Oş kentinde, tandır yapma kültürü, bu şehirde yaşayanların hayatında önemli bir yer tutmaya devam ediyor.
Fergana vadisindeki Oş'ta, tandır kültürü, genellikle Özbek asıllı Kırgızistan vatandaşlar tarafından evlerinin avlusunda veya atölyelerde yaşatılırken, bu el sanatını meslek edinenler, topraktan tandır yaparak ailesini geçindiriyor.
Mutfaklara akıllı teknolojik gereçlerin girmeye devam etmesine rağmen tandırda yapılan ekmek ve yemekler, sofraların vazgeçilmez tatları arasında yer alıyor.
Tandır yapmaya 18 yaşında çırak olarak başladığını AA muhabirine anlatan, 35 yaşındaki Rasul Gafurov, evinin avlusunda tandırın nasıl yapıldığını gösterdi.Tandırda yapılan yemek ve ekmeklerin çok lezzetli olduğununu anımsatan tandır ustası, "Gerekli olan toprağı önce getiriyorum. Ayıkladıktan sonra toprağa keçi veya koyun yününü katıyorum. Daha sonra bu topraktan çamur elde edip, bu çamuru işlemeye başlıyorum. Hazırlanan çamuru, üstünü kapatarak bir gün beklettikten sonra ayaklarımla açıyorum ve ellerimle tandır yapmaya başlıyorum. Bir metre yüksekliğindeki tandırı 5-6 saat içinde tamamlıyorum. Bir hafta boyunca güneş altında kurutuyorum. Böylece tandır satışa hazır hale geliyor" diye konuştu.
Fergana vadisindeki Oş'ta, tandır kültürü, genellikle Özbek asıllı Kırgızistan vatandaşlar tarafından evlerinin avlusunda veya atölyelerde yaşatılırken, bu el sanatını meslek edinenler, topraktan tandır yaparak ailesini geçindiriyor.
Mutfaklara akıllı teknolojik gereçlerin girmeye devam etmesine rağmen tandırda yapılan ekmek ve yemekler, sofraların vazgeçilmez tatları arasında yer alıyor.
Tandır yapmaya 18 yaşında çırak olarak başladığını AA muhabirine anlatan, 35 yaşındaki Rasul Gafurov, evinin avlusunda tandırın nasıl yapıldığını gösterdi.Tandırda yapılan yemek ve ekmeklerin çok lezzetli olduğununu anımsatan tandır ustası, "Gerekli olan toprağı önce getiriyorum. Ayıkladıktan sonra toprağa keçi veya koyun yününü katıyorum. Daha sonra bu topraktan çamur elde edip, bu çamuru işlemeye başlıyorum. Hazırlanan çamuru, üstünü kapatarak bir gün beklettikten sonra ayaklarımla açıyorum ve ellerimle tandır yapmaya başlıyorum. Bir metre yüksekliğindeki tandırı 5-6 saat içinde tamamlıyorum. Bir hafta boyunca güneş altında kurutuyorum. Böylece tandır satışa hazır hale geliyor" diye konuştu.
Gafurov, tandırın müşterisinin çok olduğuna işaret ederek, tandırın büyüklüğüne göre fiyatların 18 ile 200 dolar arasında değiştiğini belirtti.
Bölge halkında tandırı hediye olarak verme geleneğinin yaygınlaştığını belirten tandır ustası, evinin avlusunda hazırladığı onlarca farklı boyutta tandırı, satmak için yol kenarında sergilediğini söyledi.
Aile fertlerinin yardımıyla tandırı severek yaptığını kaydeden Gafurov, meslek sırlarının nesilden nesile aktarıldığını ve kendisinin de isteyene öğrettiğini sözlerine ekledi.
Bu arada, şehrin birçok yerinde, özellikle tandırlarda yapılan yemeklerin ve bol etli samsaların satıldığı açık hava lokantaları bulunuyor. Tandırda pişirilen ve kızartılan içi bol etli ve soğanlı hamurdan yapılan Kırgız samsasını tatmak için vatandaşlar yoğun ilgi gösteriyor. Bu lokantalarda samsanın tanesi 1 dolara satılıyor.
LAVAŞ - İNCƏ MƏSƏLƏDİR
Lavaş (yuxa, yayma)
Lavaş çörəyin bir növüdür. Su, un və duzla emal edilən çörək növüdür. Kövrək çörəkdən qalın, pidədən nazikdir. Dürmək üçün də istifadə edilir. Türkiyə, Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan və İranda geniş şəkildə yeyilir. Azərbaycanda müxtəlif bölgələrində lavaşa yuxa da deyirlər. Ermənilər, türklər, gürcülər də bu çörəyi lavaş adlandırır.
Bakıda çox adam lavaş adını dönər alanda eşidib: “lavaşarası yoxsa çörəkdə”?
Təndirdə, sacda, sobada
Lavaşın hazırlanması üsulu çox sadədir.
Unu su ilə qarışdırıb xəmir edirlər. İçinə duz da atılar, təbii ki. Çox az miqdar maya əlavə edirlər. Amma maya atmasanız da olar. Ən çoxu yarım saat gözlədikdən sonra çörək açmaq üçün hazırlanan taxtaların üzərində xəmiri yayırlar. Sonra isə təndirdə, sacda və ya sobada çörəyi bişirirlər. Bir lavaşın bişməsi üçün bir dəqiqədən az vaxt lazımdır. Lavaşın o biri çörəkdən əsas fərqi orasındadır ki, birincini istədiyiniz qədər saxlaya bilərsiniz.
Azərbaycanda lavaşın yayılma arealı əsasən Qərb zonası və Naxçıvandadır.
Yəqin şəhərdə gəzəndə çox yerdə “Naxçıvan lavaşı” elanını görübsünüz.
Son dövrlərdə Bakıda bişirən sexlərin sayı artmaqdadır.
Azərbaycanda lavaşın yayılma arealı əsasən Qərb zonası və Naxçıvandadır.
Yəqin şəhərdə gəzəndə çox yerdə “Naxçıvan lavaşı” elanını görübsünüz.
Son dövrlərdə Bakıda bişirən sexlərin sayı artmaqdadır.
Lavaşın qiyməti ənənəvi zavod çörəyindən fərqli olaraq bahadır. Lavaş daha çox lüks ehtiyac sayılır. Özü də onun istehlakı regional amillərlə də bağlıdır.Un, su, duz. Xəmir əl ilə yoğrulur, sonra hissələrə bölünür, onlardan kiçik kündələr düzəldilir, oxlovla nazik yayılır. Bu proses yuxayayan adlanan dairəvi taxtanın üzərində gedir. Kündələr 2 millimetr nazikliyədək yayılır, bəzən isə bundan daha nazik olur. Nəticədə, nazik çörək - lavaş, yuxa, yayma yaranır. Daha sonra o, sacın üzərində bişirilir. Sac qalxana oxşayan çuğundan hazırlanmış universal vasitədir. Lavaş onun qabarıq tərəfində düzülür, əks tərəfində isə ət, əlavə məhsullar qızardılır.
Təcrübəli Azərbaycan evdar qadınları lavaşın şəffaflaşacaq dərəcədə nazik olmasının vacibliyini bildirirlər. Bundan başqa, Azərbaycan kulinariya mədəniyyətində regionlara görə, lavaşın şəkli dəyişir. Məsələn, Naxçıvanda lavaş o qədər də nazik olmur. O, dairəvi və uzunsov olur, xəmirinə maya qatılır, sacda və təndirdə bişirilir.
Məntiqi paradoks
Biz azərbaycanlılar üçün lavaş mətbəximizin o qədər adi və ayrılmaz elementidir ki, onun bizə məxsus olduğunu sübuta yetirməyə, bunu beynəlxalq birliyə car çəkməyə ehtiyac belə, duymamışıq. Biz bu cür alicənab, eyni zamanda sadəlöhvük. Üstəlik, azərbaycanlılar özlərini kulinariya plagiatı, yaxud hər hansı digər plagiatla məşğul olacaq dərəcədə alçaltmazlar.
Axı, Naxçıvanda bişirilən lavaşın, demək olar ki, eynisini İranda da bişirirlər. Türkiyədə isə onun onlarla növü var. Yeri gəlmişkən, lavaşın tarixi vətəni də elə Türkiyədir və onun adının etimologiyası bu çörək növünün məhz türklərə məxsus olduğunu göstərir. Bu gün biz azərbaycanlılar sağlam düşünən insanlar kimi, lavaş və bu kimi çörək məmulatlarının meydana çıxması tarixinin son dərəcə qədim, yayılmış olduğunu anlayırıq. Bu üzdən də, onun ilk olaraq harada yarandığını müəyyənləşdirmək çox çətindir.
Hələ yəhudilərin Misirdən çıxarıldıqları dövrdə matsa var idi. Bu, yayılmış xəmirdən hazırlanan qidadır; odur ki, xəmiri yayaraq ondan çörəyin ilk olaraq hansı regionda bişirildiyini müəyyənləşdirmək praktiki olaraq, mümkünsüzdür. Bu, yumurtanın, yoxsa toyuğun öncə yarandığına dair mübahisəyə bənzəyir. Məntiqi paradoks. Amma öz müstəsnalıqlarını, kamilliklərini sübut etmək üçün dəlillər axtaran ermənilərə bu və digər paradokslar heç cür rahatlıq vermir. Təəccüblü deyil. Ermənilərin müstəsnalığını sübut edəcək heç bir dəlil yoxdur. Bu üzdən də, onlar hər dəfə yeni oğurluqlara əl atmaq məcburiyyətində qalırlar. Ermənilərin lavaşı "ənənəvi erməni çörəyi" kimi UNESCO-nun Qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil etməyə çalışmaları da türklərə, onlara aid hər şeyə nə qədər nifrətlə yanaşdıqlarının, türk irsini ələ keçirməyə çalışmalarının növbəti göstəricisidir. Ola bilərmi ki, ermənilər türkdürlər? Bu suala onların özləri "yox, qətiyyən!" cavabını verəcəklər. Bəs, onda niyə lavaş erməni çörəyi oldu? Əgər onun UNESCO-nun siyahısına hansısa qondarma erməni adı ilə daxil edilməsinə cəhd göstərilsəydi, bunu yenə başa düşmək olardı. Amma, görünür, onların düşünməyə, bütün "müsbət" və "mənfi" məqamları nəzərdən keçirməyə vaxtları olmayıb. Necə deyərlər, erməni dalanı!
Cəmi bir neçə sutka!
Əvvəlcə UNESCO lavaşı Qeyri-maddi mədəni irs siyahısına Ermənistanda mədəniyyət ifadəsi kimi yox, "erməni lavaşı" kimi daxil edib. Amma o, bu siyahıda cəmi bir neçə sutka qala bilib. Azərbaycan və Türkiyə nümayəndə heyətlərinin etirazından sonra UNESCO komissiyası sənəddə ciddi dəyişiklik edib.
Ermənistan nümayəndə heyətinin quruma təqdim etdiyi və UNESCO-nun hökumətlərarası komissiyası tərəfindən qəbul olunmuş fayl əvvəlcə "Lavash, the preparation, meaning and appearance of traditional armenian bread as an expression of culture" ("Lavaş: ənənəvi erməni çörəyinin mədəniyyətin ifadəsi kimi hazırlanması, əhəmiyyəti və xarici görünüşü") adlanırdı. Lakin Azərbaycan və Türkiyə nümayəndə heyətlərinin sərt etirazından sonra komissiya faylın adını dəyişdirərək "Lavash, the preparation, meaning and appearance of traditional bread as an expression of culture IN ARMENIA" ("Lavaş, ənənəvi çörəyin hazırlanması, məzmunu və görüntüsü Ermənistanda mədəniyyətin ifadəsi kimi") şəklinə salıb.
Beləliklə, komissiya Türkiyə və Azərbaycan tərəflərinin arqumentlərini qəbul edərək, "ənənəvi çörək" ifadəsinin qarşısından "erməni" sözünü yığışdırıb. Bununla da, lavaşın mənşəyinə görə "erməni" çörəyi olmadığı, onu erməni xalqının yaratmadığı, sadəcə Ermənistan ərazisində də belə çörəyin bişirildiyini təsdiqləyib.
Bəli, lavaş, həqiqətən də, Ermənistanda da bişirilir. Amma onun bişirildiyi məkanlar Ermənistanla məhdudlaşmır. Əsrlər boyunca bu çörək növünü sacda və təndirdə Azərbaycanda və İranda yaşayan 40 milyon azərbaycanlı, 70 milyonadək türk və cəmi 5 milyon erməni bişirib. Bütün bunlardan sonra o, qəflətən necə "erməni çörəyi"nə çevrilə bilər? UNESCO komissiyası Azərbaycan və Türkiyə tərəfinin bu cür arqumentlərinin əsassız hesab edərək, səhvini düzəldib və lavaşı "ermənilərin əlindən alıb".
Ümumi miras
Gələn il Azərbaycan lavaşın bişirildiyi coğrafi areala daxil edilməsi üçün ərizə ilə müraciət etmək niyyətindədir. Ərizənin qəbul olunacağı təqdirdə, UNESCO Azərbaycan ərazisində eyni çörəyin eyni adla bişirilməsi faktını inkar edə bilməyəcək, lavaşın bişirildiyi coğrafi ərazilərin sırasına Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə, İran, Orta Asiya ölkələri də əlavə ediləcək.
Azərbaycanın UNESCO-dakı daimi nümayəndəsi Anar Kərimov "R+" jurnalına açıqlamasında bildirib ki, Azərbaycanın təşəbbüsü ilə region ölkələri nümayəndələrinin görüşündə yekdil qərar qəbul olunub: gələn il lavaş bütünlükdə regionun ümumi kulinariya mirası kimi təqdim olunacaq. "2003-cü ildə qəbul edilmiş Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması bəyannaməsinə əsasən, bir miras bir neçə ölkədə varsa, həmin ölkələr ya onu multimilli nominasiya kimi təqdim edir, ya da müəllif kimi bir ölkə çıxış edir. Məsələn, 2009-cu ildə Azərbaycan regionun digər 6 ölkəsilə birlikdə Novruz bayramını Reprezentativ siyahıya daxil etdirib; aşıq sənətini isə Azərbaycan ilə Türkiyə siyahıya ayrı-ayrılıqda saldırıblar", - deyə A. Kərimov bildirib.
Lavaşa gəlincə, A. Kərimovun sözlərinə görə, erməni tərəfinin bu təxribatçı addımından dərhal sonra Azərbaycan və Türkiyə məsələyə etirazını bildirib. Etiraz məktublarında göstərilib ki, lavaş bir çox ölkələri özündə birləşdirən geniş bir regionda yayılmış çörək növüdür. Bu səbəbdən də, Ermənistanın təşəbbüsü siyasi və kommersiya amillərilə bağlıdır, burada söhbət onun hazırlanma mədəniyyətindən yox, istifadəsindən gedir, bu isə bəyannamənin ruhuna ziddir. Nəticədə, ermənilərin cəhdləri iflasa uğrayıb. Bundan başqa, komitənin qərarında bildirilir ki, lavaş həddindən artıq böyük əraziyə yayıldığından, onu yalnız ermənilərə məxsus irs kimi göstərmək mümkün deyil. "Bir məsələ də var: bəyannaməyə görə, bu fakt Azərbaycanın və lavaşın yayıldığı digər ölkələrin üzərinə gələcəkdə lavaşı Qeyri-maddi irs obyekti kimi irəli sürməmək öhdəliyi qoymur. Əksinə, bəyannamənin bəzi maddələrinə görə, UNESCO xalqların yaxınlaşmasına, onların arasında dialoqa yardım edəcək multimilli nominasiyaları alqışlayır", - deyə A.Kərimov qeyd edib.
Türk kökləri
Məşhur dilçi, türkoloq, qədim dillərin bilicisi olan Elşad Əlili isə "R+"a açıqlamasında bir sıra maraqlı faktlar açıqlayıb. Onun sözlərinə görə, lavaşın yalnız Qafqaza məxsus olduğunu söyləmək yanlış olardı; həm türklər, həm gürcülər, həm də bütünlükdə Aralıq dənizi regionu, iranlılar lavaşı məmnuniyyətlə bişirir və yeyirlər. "İndi internetdə lavaşla bağlı axtarış aparsaq, onun guya ermənilərə məxsus olduğunu göstərən minlərlə məlumat görəcəyik. Amma, demək olar ki, heç bir yerdə lavaşın Azərbaycana və Türkiyəyə məxsus olduğuna dair fikirlərə rast gəlməyəcəyik. Erməni təbliğatı işləyir. Bundan başqa, lavaşın guya ermənilərə məxsus olduğu deyilən daha bir mənbədə - Vikipediyada eyni zamanda bu sözün tərcüməsi də verilir: "Erməni Sovet Ensiklopediyasına görə, "lavaş" sözü qədim erməni sözü olan lav (yaxşı) və (x) aş "qida" sözlərinin birləşməsidir". Amma sovetlər dönəmində erməni əsilli sovet türkoloq alimi (!) İrəvanda Sevortyanın rəhbərliyi altında "Türk dillərinin etimoloji lüğəti" çap olunub. Həmin lüğətdə "lavaş" sözü türk mənşəli söz kimi göstərilir. Sevortyan yazırdı ki, bu söz bütünlükdə Şərq dünyasına türklərdən gedib çıxıb".
Dilçinin sözlərinə görə, "lavaş" sözünün mənşəyi iki hissədən ibarətdir: "lav" və ya "lay" "qat" deməkdir, "aş" isə bütün türk dillərində "qida" anlamı verir. Beləliklə, "lavaş" "qat-qat qida" anlamına gəlir.
BİR KATKIDA BİZDEN OLSUN
BİR KATKIDA BİZDEN OLSUN
ALAV + AŞALEV yalabı/alabı/alav < BTü yalabı- parıldamak, alevlenmek
lavaşı aleve göstermek
ARAMİCE LAYŞ HAMUR DEMEKMİŞ
Ümumiyyətlə, "lavaş" sözü yalnız çörəyə aid deyil. Elşad Əlili bildirir ki, sözün etimologiyasından göründüyü kimi, o, yayılaraq bişirilən bütün qidalara aid edilə bilər. "Turşu lavaşı"nı və ya əksər bölgələrimizdə deyildiyi kimi, "lavaşana"nı misal göstərmək kifayətdir. Bu, alçanın və ya digər meyvələrin lətinin qurudulması ilə hazırlanır. Bu çörək məmulatını isə Azərbaycanın bəzi rayonlarında "yuxa" adlandırırlar. Bu da türk dilində "yumşaq, nazik" anlamı verir. Onu "fətir" adlandıran bölgələrimiz də var.
Əlili bildirir ki, ermənilər bu sözə məhz çörək kimi yanaşmaqla, strateji səhvə yol verirlər. Çünki türk dünyasında un məmulatlarının daha çox yayılmasına baxmayaraq, "lavaş" sözü yalnız çörəyə aid edilmir.
Hətta XVIII əsrədək Mərkəzi Asiyada populyar olmuş cağatay dili lüğətində "lavaş" sözünə rast gəlinir və o, istənilən nazik qidaya şamil edilir.
Lavaşın türklərə məxsus olduğunu göstərən daha bir sübut onun icad olunması ilə bağlıdır. Məlum olduğu kimi, tarixən bir çox yeməklər və qida elementləri özbaşına deyil, zərurətdən yaranıb. Nazik yayılmış xəmirdən hazırlanan şirin kökə köçəri xalqların dəyişməz atributudur. Onlara isə türk dünyasının əksəriyyətini aid etmək olar.
"Köçərilər kifayət qədər uzun müddət yol gediblər. Bu, 1-2 həftədən ayyarımadək uzanıb. Odur ki, özləri üçün bu cür çörək bişiriblər. Bununla yanaşı (ermənilərin daim özlərini oturaq xalq kimi təqdim etdiklərini nəzərə alsaq, bu, lavaşın onlara məxsusluğunu inkar edən daha bir məqamdır), lavaş yalnız qərb qonşularımızın öz adlarına çıxdıqları təndirdə bişirilməyib. Onu böyük dairə şəklində olan diskdə - sacda da bişiriblər. Köçərilər üçün sacı özlərilə daşımaq asan olub. Bir məqama diqqət yetirin ki, bizdə kifayət qədər geniş yayılmış sac Ermənistanda heç də yayılmış vasitə deyil.
Yeri gəlmişkən, ermənilərin UNESCO-dakı təxribatından sonra bir sıra ekspertlər və KİV məsəllərin bu cür qoyuluşuna qarşı çıxmağa başlayıb. Məsələn, rusiyalı ekspert Darya Melixova hesab edir ki, lavaşın ermənilərə məxsus olduğunu iddia etmək doğru deyil: "Onu bütün Qafqazda bişiriblər və indi də bişirirlər - azərbaycanlılar, gürcülər, Şimali Qafqazda isə avarlar, osetinlər və digərləri. Lavaş İran və Türkiyədə də yayılıb. Bu, ümummilli sərvətdir!".
UNESCO-nu da yuxuya verdilər...
Təəssüf ki, bütün bunlarla yanaşı, bu gün internetdə axtarış verən zaman lavaş yenə də erməni çörəyi kimi təqdim olunur. Bundan başqa, şahidlər Rusiya bazarlarında, Rusiyanın ayrı-ayrı şəhərlərində "erməni lavaşı" bişirən sexlərin olduğunu bildirirlər. Məlumatsız insanlar bunu görən zaman lavaşın, həqiqətən də, yalnız Ermənistanda bişirildiyini düşünəcəklər. Demək, yenə də, azərbaycalılar, türklər və digər xalqların nümayəndələri sadəlöhvlükləri ucbatından mədəniyyətlərini mövcud həqiqətlərlə (bizə yalan lazım deyil - red.) irəli çəkmək haqda düşünmürlər. Bu yerdə də məşhur məsəldə deyildiyinin əksinə olaraq, yalanın ayağı xeyli uzanır. Bu ayaqlar o qədər uzun olur ki, hətta UNESCO-da belə, "lavaş" sözünün əsl etimologiyası, həmçinin onun yalnız Ermənistanda bişirilmədiyi haqda düşünməyi lazım bilmirlər. Halbuki məsələyə bir qədər dərindən yanaşılsa üzə elə faktlar çıxır ki, onların UNESCO-nun ekspertlərinin nəzərindən kənarda qalması təəccüb doğurur. Siyahını yeni elementlərlə doldurmazdan əvvəl onları yoxlamaq lazımdır. Məsələn, kəlağayının Azərbaycana məxsus olduğunu sübuta yetirmək o qədər də çətin deyil. Görünən kəndə nə bələdçi?! Amma dünya birliyini lavaşın ermənilərə məxsusluğuna inandırmaq çox qəliz məsələdir. Ümumiyyətlə, belə cəhdlər edib özünü gülüş yerinə çevirməyə dəyərmi?
Yeri gəlmişkən, ermənilərin bu hoqqasından sonra Belçika da qızardılmış kartofu UNESCO-nun Ümumdünya mədəni irs siyahısına salmağa çalışır.
ÇÖRƏK: AZƏRBAYCAN MÖCÜZƏSI(LAVAŞ, YUXA, YAYMA)
Çörək — bütün xalqların süfrəsində qəbul edilmiş ənənəvi qida məhsuludur.
Un və sudan ibarət hazırlanmış xəmirin bişirilməsi, buxara verilməsi və qızardılması ilə hazırlanır. Bu xəmirə çox vaxt duz, birləşdirici maddələr, qıcqırdıcı və bəzi çörək növlərinə isə günəbaxan, xaşxaş və başqa bitki tumları da əlavə edilir. Tumlar çörəyin üzərində bəzək kimi də istifadə edilə bilər.
Təndir çörəyi
Yerdə açılan və ətrafı palçıqla suvanmış bir çuxurun içində bişirilən çörəkdir.Çörək təndirin üzərinə yapışdırılaraq bişirilir. Təndir çörəyi də kövrək çörəyi kimi bol miqdarda hazırlanıb uzun müddət saxlana bilər.
Orta əsrlərdə Bakı əhalisinin məişətində ən çox yayılmış tikililər sırasına çörək bişirmək üçün nəzərdə tutulan təndirləri də aid etmək olar. İçəri Şəhərin müxtəlif sahələrindəki arxeoloji qazıntılar nəticəsində orta əsrlərdə Bakıda çörək bişirməsi üsulunu öyrənməyə imkan verən çoxlu sayda təndir aşkar edilmişdir. Azərbaycanda çörək bişirilməsinin çox qədim tarixi vardır. Arxeoloji tədqiqatların nəticələri göstərir ki, Bakıdan aşkar edilmiş təndirlərin öyrənilməsi İçəri Səhərin qaranlıq səhifələrinin işıqlandırılmasına kömək edəcəkdir. Təndir çörəyi hazırlamaq üçün müxtəlif ərzaqlardan istifadə edilir. Xəmirin gəlməsi üçün əvəllər acıtmadan (bir kündə xəmiri saxlayıb qıcqırtmaq) istifadə edilirdi. Müasir dövrdə acıtmanın əvəzinə quru mayadan istifadə edilir.
Orta əsrlərdə Bakı əhalisinin məişətində ən çox yayılmış tikililər sırasına çörək bişirmək üçün nəzərdə tutulan təndirləri də aid etmək olar. İçəri Şəhərin müxtəlif sahələrindəki arxeoloji qazıntılar nəticəsində orta əsrlərdə Bakıda çörək bişirməsi üsulunu öyrənməyə imkan verən çoxlu sayda təndir aşkar edilmişdir. Azərbaycanda çörək bişirilməsinin çox qədim tarixi vardır. Arxeoloji tədqiqatların nəticələri göstərir ki, Bakıdan aşkar edilmiş təndirlərin öyrənilməsi İçəri Səhərin qaranlıq səhifələrinin işıqlandırılmasına kömək edəcəkdir. Təndir çörəyi hazırlamaq üçün müxtəlif ərzaqlardan istifadə edilir. Xəmirin gəlməsi üçün əvəllər acıtmadan (bir kündə xəmiri saxlayıb qıcqırtmaq) istifadə edilirdi. Müasir dövrdə acıtmanın əvəzinə quru mayadan istifadə edilir.
Bir çörəyi hazırlamaq üçün aşağıdakı ərzaqlardan istifadə etmək lazımdır:
- Quru maya – 1 paket (7 g).
- İlıq su – 1 ½ stəkan (75 ml) .
- Duz – 1 çay qaşığı.
- Əla növ un – 3 stəkan (450 g) .
- Yumurta sarısı (səthi üçün) – 1 ədəd.
- Küncüt (və ya xaş-xaş) – 1 çay qaşığı.
Hazırlanması qaydası
Bir kasaya ilıq su qoyub, quru mayanı suda həll edin. İri kasaya unu ələyin. Duz əlavə edib qarışdırın. Sonra una mayalı su əlavə edib əlinizlə qarışdırın. Alınan kütləni az unlanmış masa və ya taxtaya qoyub, təxminən 8-10 dəqiqə ərzində xəmir yoğurun. Hazır xəmir elastik və hamar olmalı, çox bərk olmamalıdır. Xəmirə kündə şəkli verib, kasaya geri qoyun. Üstünü dəsmalla örtüb xəmirin gəlməsi üçün isti yerə qoyun. Xəmir təxminən 1,5 – 2 saata gələcək. Gəlmiş xəmirin üstünə əlinizlə basın ki, yığılmış qaz çıxsın. Masa və ya taxtaya bir az un səpin. Əvvəlcə xəmiri əlinizlə yastıladıb, ona oval şəkli verin. Sonra isə ovalın bir küncündən başlayaraq, oxlovla xəmiri 1.3 sm qalınlığı, 35 sm uzunluğu və 20 sm genişliyi olan ovala açın. İri listin üstünü bir az yağlayın və un səpin (əgər altı-yapışmaz – non-stick – listdən istifadə edirsinizsə, onu yağlamağa gərək yoxdur). Yaydığınız xəmiri ehmallıca listə yerləşdirin. Qoyun xəmir listdə 15 dəqiqə istirahət etsin. Təndiri 200°C-dək qızdırın. İti bıçaqla xəmirin üstündə dayaz ala-çarpaz zolaqlar edin . Çörəyin səthinə yumurta sarısı sürtüb, xaş-xaş və ya küncüd səpin. Qızdırılmış sobanın orta rəfində 20-25 dəqiqə ərzində və yaxud üstü qızaranadək bişirin.
Min illər boyu nəsildən-nəsilə keçən çörəkbişirməni Azərbaycanda el sənəti adlandırırlar. Azərbaycanlıların gündəlik qida rasionunda xüsusi çəkiyə malik olan çörəyi ən müqəddəs nemət sayır, onu Quranla bərabər tuturuq.
Azərbaycanlılar həmişə dar məqamlarda «çörək haqqı»-deyə bu müqəddəs nemətə and içir, Tanrıdan çörəklə imtahana çəkilməməyini diləyir, ən hörmətli qonağını duz-çörəklə qarşılayır. Bəzən haqsızlıqla üzləşən soydaşlarımızın pis adamları «səni görüm çörək tutsun»-deyə qarğış etməsi bu müqqədəs nemətin hər şeyə qadir olduğuna bir işarədir.
Ona görə də Azərbayacan folklorunda çörəklə bağlı müxtəlif atalar sözləri, aforizmlər, bayatılar, qarğışların olması təsadüfi deyil. Onlardan bəzilərini yada salaq: Çörəyi tapdalamazlar; çörəyi ver çörəkçiyə, birini də üstəlik; nə yoğurdu, nə yapdı, hazırca kökə tapdı; duzsuz çörəyin dadı, çörəksiz kişinin adı olmaz; bir tikə çörək dağ aşırar; torpağa düşməsin havayı bir dən, çörək bol olarsa basılmaz Vətən, çörəyi dizinin üstündədir; duz çörək-düz çörək; çörək sənə qənim olsun və s.
Azərbaycanda çörəyin müxtəlif növləri bişirilir: yuxa, yayma, fətir, lavaş, səngək, xamralı, qalın, nazik, fəsəli, kətə, təndir çörəyi...
Onların hər biri adı, forması, ölçüsü, qalın və nazikliyi, dadı, qoxusu, hazırlanma üsuluna görə fərqlidir. Tarixən Azərbaycanda çörəkbişirmə vasitələri əsasən ocaqlar, gil və çuğun saclar, gil tavalar, təndirlər olub.
Çörəkbişirmənin əsasını təşkil edən təndirlər barədə çox danışmaq olar. Onlar öz quruluşunu ta qədimdən indiyəcən dəyişməyərək hal-hazırda da istifadə olunur.
Əsasən Yaxın Şərq, Orta Asiya və Qafqaz xalqları arasında geniş yayılmış təndirin tarixi Neolit dövründən, oturaq həyatın mövcud olduğu vaxtdan başlayır. Alimlər «təndir» sözünun qədim türk xalqlarına (şumerlərə) məxsus olduğunu qeyd edirlər.
Azərbaycanın bəzi bölgələrində çörəyi təndirdə bişirmək qədim adət-ənənədir. Müasir zəmanədə çörəkbişirmə sahəsində müxtəlif texnologiyalardan istifadə olunsa da, əcdadlarımızdan qalan təndirə çörək yapmaq ənənəsi indi də yaşadılmaqdadır.
Təndir kəsik silindiri xatırladır, adətən onun ağız diaqonalı 55 sm, ortasının diaqonalı 80 sm, hündürlüyü 1 metr olur. Onun alt tərəfindən hava çəkmək üçün kiçik bir dəlik də var ki, ona «küvlə», «külfə» və ya «külüfürən» deyilir.
Müasir dövrdə təndirdən Hindistanda, Türkiyədə, Mərkəzi və Orta Asiyada, ərəb ölkələrində, Qafqazda yaşayan müxtəlif xalqlar istifadə edirlər. Təndirin hazırlanması (bişirlməsi) dulusçuluq sənətinin bir növüdür. Ölkəmizin ərazisində təndirin bir neçə növü mövcud olub. Amma yerüstü və yerlə bərabər (yeraltı) olan təndirlərdən istifadə daha geniş yaylıb.
Hazırda Azərbaycanın xüsusilə cənub bölgəsində təndir hazırlanaraq satışa çıxarılır. Təndirin özünü qurmaq, hasilə gətirmək o qədər də asan iş deyil. Onun qurulması üçün əsas xammal gilli torpaqdan yoğurulmuş palçıqdır. Təndiri quran adam başladığı işdə xüsusi ölçü-biçiyə, simmetriya qaydalarına ciddi əməl etməlidir.
Respublikamızın bəzi dağlıq rayonlarında təndiri hətta evlərin içində elə quraşdırırlar ki, qışda ondan təkcə çörəkbişirmə məqsədilə deyil, həm də otaqları qızdırmaq üçün istifadə edirlər.
Azərbaycanda çörək necə müqəddəs sayılırsa, təndirə də o cür yanaşılıb. Əcdadlarımız nahaq yerə «Təndir çörəyi, evimin dirəyi» deməyiblər. Bəzi vaxtlarda gün tutulması olanda, zəlzələ baş verəndə insanlar təndirin başına qaçıblar. Onlar təndir yanında hifz olunacaqlarına, başlarına bir iş gəlməyəcəyinə inanıblar. Həmin inam bu gün də xalq arasında yaşamaqdadır.
Təndirə od salınanda adətən xəmir kündələnir ki, bişirilməyə hazır olsun. Təndir qalanandan sonra əvvəlcə adəti üzrə qaralır, sonra isə aşağıdan yuxarıya doğru ağarmağa başlayır. Tam ağarıb qurtaran kimi təndir həddindən artıq isti və ya qızmar olduğundan çörəyi tez yapmırlar, az gözləməli olurlar, yoxsa o saat çörək küt gedər. Təndirdə bişən çörəyin öz dadı, öz ləzzəti var. Təndir çörəyi bişirilən məhəllənin yanından ötüb keçən hər bir adam onun qoxusunu duymalıdır. Adətə görə, təndirdən çıxan ilk çörəyi uşaqlara, evin qonağına vermək xeyir-bərəkət, ruzi gətirər.
Ümumiyyətlə, isti təndir çörəyinin dadına görə tayı-bərabəri yoxdur. Azərbaycan mətbəxinin yaradılması və inkişafı çox böyük dərəcədə təndir, körə, buxarı, külfə, çala ocaq, sac, manqal və s. açıq və qapalı ocaqların çoxlu sayda növlərinin olması ilə bağlıdır.
Bu gün Azərbaycanda təndirdən təkcə çörəkbişirmək məqsədilə istifadə olunmur, onun vasitəsilə həm də müxtəlif xörəklər hazırlanır. Təndir çörəyi kimi, tərdir kababı, təndir ləvəngisi, təndir külləməsi, təndir qovurması da öz dadı və ləzzəti ildə məşhurdur. Təsadüfi deyil ki, sadalanan nemətləri Azərbaycana gələn turistlər də çox xoşlayırlar.
Azərbaycanlılar həmişə dar məqamlarda «çörək haqqı»-deyə bu müqəddəs nemətə and içir, Tanrıdan çörəklə imtahana çəkilməməyini diləyir, ən hörmətli qonağını duz-çörəklə qarşılayır. Bəzən haqsızlıqla üzləşən soydaşlarımızın pis adamları «səni görüm çörək tutsun»-deyə qarğış etməsi bu müqqədəs nemətin hər şeyə qadir olduğuna bir işarədir.
Ona görə də Azərbayacan folklorunda çörəklə bağlı müxtəlif atalar sözləri, aforizmlər, bayatılar, qarğışların olması təsadüfi deyil. Onlardan bəzilərini yada salaq: Çörəyi tapdalamazlar; çörəyi ver çörəkçiyə, birini də üstəlik; nə yoğurdu, nə yapdı, hazırca kökə tapdı; duzsuz çörəyin dadı, çörəksiz kişinin adı olmaz; bir tikə çörək dağ aşırar; torpağa düşməsin havayı bir dən, çörək bol olarsa basılmaz Vətən, çörəyi dizinin üstündədir; duz çörək-düz çörək; çörək sənə qənim olsun və s.
Azərbaycanda çörəyin müxtəlif növləri bişirilir: yuxa, yayma, fətir, lavaş, səngək, xamralı, qalın, nazik, fəsəli, kətə, təndir çörəyi...Onların hər biri adı, forması, ölçüsü, qalın və nazikliyi, dadı, qoxusu, hazırlanma üsuluna görə fərqlidir. Tarixən Azərbaycanda çörəkbişirmə vasitələri əsasən ocaqlar, gil və çuğun saclar, gil tavalar, təndirlər olub.
Çörəkbişirmənin əsasını təşkil edən təndirlər barədə çox danışmaq olar. Onlar öz quruluşunu ta qədimdən indiyəcən dəyişməyərək hal-hazırda da istifadə olunur.
Əsasən Yaxın Şərq, Orta Asiya və Qafqaz xalqları arasında geniş yayılmış təndirin tarixi Neolit dövründən, oturaq həyatın mövcud olduğu vaxtdan başlayır. Alimlər «təndir» sözünun qədim türk xalqlarına (şumerlərə) məxsus olduğunu qeyd edirlər.
Azərbaycanın bəzi bölgələrində çörəyi təndirdə bişirmək qədim adət-ənənədir. Müasir zəmanədə çörəkbişirmə sahəsində müxtəlif texnologiyalardan istifadə olunsa da, əcdadlarımızdan qalan təndirə çörək yapmaq ənənəsi indi də yaşadılmaqdadır.
Təndir kəsik silindiri xatırladır, adətən onun ağız diaqonalı 55 sm, ortasının diaqonalı 80 sm, hündürlüyü 1 metr olur. Onun alt tərəfindən hava çəkmək üçün kiçik bir dəlik də var ki, ona «küvlə», «külfə» və ya «külüfürən» deyilir.
Müasir dövrdə təndirdən Hindistanda, Türkiyədə, Mərkəzi və Orta Asiyada, ərəb ölkələrində, Qafqazda yaşayan müxtəlif xalqlar istifadə edirlər. Təndirin hazırlanması (bişirlməsi) dulusçuluq sənətinin bir növüdür. Ölkəmizin ərazisində təndirin bir neçə növü mövcud olub. Amma yerüstü və yerlə bərabər (yeraltı) olan təndirlərdən istifadə daha geniş yaylıb.
Hazırda Azərbaycanın xüsusilə cənub bölgəsində təndir hazırlanaraq satışa çıxarılır. Təndirin özünü qurmaq, hasilə gətirmək o qədər də asan iş deyil. Onun qurulması üçün əsas xammal gilli torpaqdan yoğurulmuş palçıqdır. Təndiri quran adam başladığı işdə xüsusi ölçü-biçiyə, simmetriya qaydalarına ciddi əməl etməlidir.
Respublikamızın bəzi dağlıq rayonlarında təndiri hətta evlərin içində elə quraşdırırlar ki, qışda ondan təkcə çörəkbişirmə məqsədilə deyil, həm də otaqları qızdırmaq üçün istifadə edirlər.
Azərbaycanda çörək necə müqəddəs sayılırsa, təndirə də o cür yanaşılıb. Əcdadlarımız nahaq yerə «Təndir çörəyi, evimin dirəyi» deməyiblər. Bəzi vaxtlarda gün tutulması olanda, zəlzələ baş verəndə insanlar təndirin başına qaçıblar. Onlar təndir yanında hifz olunacaqlarına, başlarına bir iş gəlməyəcəyinə inanıblar. Həmin inam bu gün də xalq arasında yaşamaqdadır.
Təndirə od salınanda adətən xəmir kündələnir ki, bişirilməyə hazır olsun. Təndir qalanandan sonra əvvəlcə adəti üzrə qaralır, sonra isə aşağıdan yuxarıya doğru ağarmağa başlayır. Tam ağarıb qurtaran kimi təndir həddindən artıq isti və ya qızmar olduğundan çörəyi tez yapmırlar, az gözləməli olurlar, yoxsa o saat çörək küt gedər. Təndirdə bişən çörəyin öz dadı, öz ləzzəti var. Təndir çörəyi bişirilən məhəllənin yanından ötüb keçən hər bir adam onun qoxusunu duymalıdır. Adətə görə, təndirdən çıxan ilk çörəyi uşaqlara, evin qonağına vermək xeyir-bərəkət, ruzi gətirər.Ümumiyyətlə, isti təndir çörəyinin dadına görə tayı-bərabəri yoxdur. Azərbaycan mətbəxinin yaradılması və inkişafı çox böyük dərəcədə təndir, körə, buxarı, külfə, çala ocaq, sac, manqal və s. açıq və qapalı ocaqların çoxlu sayda növlərinin olması ilə bağlıdır.
Bu gün Azərbaycanda təndirdən təkcə çörəkbişirmək məqsədilə istifadə olunmur, onun vasitəsilə həm də müxtəlif xörəklər hazırlanır. Təndir çörəyi kimi, tərdir kababı, təndir ləvəngisi, təndir külləməsi, təndir qovurması da öz dadı və ləzzəti ildə məşhurdur. Təsadüfi deyil ki, sadalanan nemətləri Azərbaycana gələn turistlər də çox xoşlayırlar.
Lavaş (yuxa, yayma)
Lavaş çörəyin bir növüdür. Su, un və duzla emal edilən çörək növüdür. Kövrək çörəkdən qalın, pidədən nazikdir. Dürmək üçün də istifadə edilir. Türkiyə, Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan və İranda geniş şəkildə
yeyilir. Azərbaycanda müxtəlif bölgələrində lavaşa yuxa da deyirlər. Ermənilər, türklər, gürcülər də bu çörəyi lavaş adlandırır.
yeyilir. Azərbaycanda müxtəlif bölgələrində lavaşa yuxa da deyirlər. Ermənilər, türklər, gürcülər də bu çörəyi lavaş adlandırır.
Bakıda çox adam lavaş adını dönər alanda eşidib: “lavaşarası yoxsa çörəkdə”?
Təndirdə, sacda, sobada
Lavaşın hazırlanması üsulu çox sadədir.
Unu su ilə qarışdırıb xəmir edirlər. İçinə duz da atılar, təbii ki. Çox az miqdar maya əlavə edirlər. Amma maya atmasanız da olar. Ən çoxu yarım saat gözlədikdən sonra çörək açmaq üçün hazırlanan taxtaların üzərində xəmiri yayırlar. Sonra isə təndirdə, sacda və ya sobada çörəyi bişirirlər. Bir lavaşın bişməsi üçün bir dəqiqədən az vaxt lazımdır. Lavaşın o biri çörəkdən əsas fərqi orasındadır ki, birincini istədiyiniz qədər saxlaya bilərsiniz.
Azərbaycanda lavaşın yayılma arealı əsasən Qərb zonası və Naxçıvandadır.
Yəqin şəhərdə gəzəndə çox yerdə “Naxçıvan lavaşı” elanını görübsünüz.
Son dövrlərdə Bakıda bişirən sexlərin sayı artmaqdadır.
Lavaşın qiyməti ənənəvi zavod çörəyindən fərqli olaraq bahadır. Lavaş daha çox lüks ehtiyac sayılır. Özü də onun istehlakı regional amillərlə də bağlıdır.
Azərbaycanda lavaşın yayılma arealı əsasən Qərb zonası və Naxçıvandadır.
Yəqin şəhərdə gəzəndə çox yerdə “Naxçıvan lavaşı” elanını görübsünüz.
Son dövrlərdə Bakıda bişirən sexlərin sayı artmaqdadır.
Lavaşın qiyməti ənənəvi zavod çörəyindən fərqli olaraq bahadır. Lavaş daha çox lüks ehtiyac sayılır. Özü də onun istehlakı regional amillərlə də bağlıdır.
7 Şubat 2015 Cumartesi
BİR LOKMA EKMEK İÇİN
BİR LOKMA EKMEK İÇİN
Bu bir lokma ekmek için verilen mücadelenin hikayesi;
Köyümüzde yaşayan tüm köylülerimiz adeta “Ekmeğini taştan çıkarırlar” sözüne sadık kalıyorlar. Burada hayat zor, yaşamak zor, yaşam şartları zor çünkü köylülerimizin geneli çiftçilik yapıyor. Hayatın tüm zorlularına rağmen geçimlerini sağlamak için tüm zorluklara göğüs germek zorundalar.
Sofraya gelen bir lokma ekmek gerçekten alın teri ve tüm aile fertlerinin mücadelesi ile geliyor. Yaşamak hayatı devam ettirmek için yemek-içmek şart ve bunun için de tabiî ki mücadele şart. Köyümüz geçimlerini çiftçilikle sağlıyor ama ürettikleri tarım ürünleri ancak kendilerini geçindirecek kadar fazlası için ne arazi var ne de fazlasıyla uğraşabilecek nüfus var. Çiftçilik yapabilmek için de yani tarımcılık yapabilmek için de bir çok zorlu şartların bir araya gelmesi gerekiyor. Öncelikle arazinizin olması gerekiyor daha sonra bu araziyi işleyebilmek için gerekli aletler gerekiyor. Bu olanakları sağladıktan sonra asıl iş başlıyor. Tarlayı önce sürüyor ve ekime uygun hale getiriyorlar daha sonra tohumluk buğday ekiliyor.
Tarlaya belirli bir zaman sonra gübre atılıyor ve buğday yağmur sularının yardımı ile büyümeye olgunlaşmaya bırakılıyor. Buğdayın olgunlaşması o yıl yağmurun ne kadar yağdığına da bağlı tam olarak olgunlaşma zamanı 8-9 ayı bulabiliyor. Altın sarısı başaklar olgunlaştıktan sonra yine çiftçinin işi başlıyor.
O güzelim başakları tarladan toplamak ve onu bir lokma ekmek haline getirmek için yine mücadele etmek gerekiyor. Başaklara zarar vermeden onlar öce sapları ile birlikte biçiliyor. Buğdayın sapları da lazım olduğu için toprağa ne kadar yakın biçilirse o kadar iyi sapları daha sonra ayrılacak ve saman olacak ve hayvan yiyeceği haline gelecektir.
Buğdaylar tırpan denen tarım aleti ile ya da biçer denilen traktörün arkasına bağlanan aletle biçildikten sonra tarladan toplanıyor.
Tarladan toplanan buğdaylar traktöre yükleniyor ve köye yakın bir alana yani harman yapılıp işleneceği alana taşınıyor.
Tüm bu yoğun çalışmalar esnasında yerlere dökülen buğdaylar tekrar tırmık denilen tarım aleti ile toplanıyor ve onlarda yine traktöre yükleniyor.
Toplanan buğdaylar harman yerine getirildikten sonra sürme dediğimiz işlem yani sapla samanın birbirinden ayrıldığı işlem yapılıyor. Bunun için patoz dediğimiz tarım aleti kullanılıyor traktörün arkasındaki kasnağa bağlanıyor ve oradan aldığı hareketle patoz içindeki büyük bıçaklar dönerek buğdayla samanın ayrılmasını sağlıyor.
Patoz işlemi sürerken buğdayın içine karışan samanların ayrılması için savrulma işlemi yapılıyor rüzgarın yardımı ile buğdayın içerisindeki saman üflenerek ayrılıyor.
Savrulduktan sonra çuvallara doldurulan buğdaylar eve götürülüyor. Eve götürülen buğdaylar ihtiyaçlara göre çeşitli şekilde ayrılıyor. İri olanları yine gelecek yıl için tohumluk olarak ayrılıyor gri kalanı bulgur yapmak için un yapmak için ve en küçükleri de hayvan yemi olarak ayrılıyor. Evde un ihtiyacı olduğu zamanlarda un olması için ayrılan buğdaylardan 4-5 çuval alınıyor ve değirmene götürülerek un haline getiriliyor.
Un olan buğdayın şimdi de köy ekmeği olma hikayesi başlıyor. Her işini kendisi yapan köylülerimiz tabiî ki ekmeğini de kendileri yapıyor.
İki veya üç kişinin açtığı yufkalar içerisinde ateş yanan bir kuyu üzerine konulan sacın üzerinde yani tandır da pişiriliyor.
Sadece üzerinde pişirilmesi ile ekmek hemen olmuyor tabiî ki daha iyi pişmesi için tandırın içerisine de sokuluyor ve birkaç saniye içerisinde de pişiriliyor. Bu tandırda yakmak için odun kullanılmıyor çam ağaçlarının yaprakları olarak da bilinen dikenli yaprakları yani bizim kıvıç dediğimiz ince dikenli dalları ve çam kozalakları yakacak olarak kullanılıyor.
Tandırda pişen ve kuruyan ekmekler üst üste konuluyor ve saklanmak üzere kilere kaldırılıyor burada ailenin nüfus sayısına göre 1 ay kadar saklanabiliyor. Köyde rutubet olmadığı için küflenme falan olmuyor.
Kilere yerleştirilen ekmekler ihtiyaca göre oradan alınarak üzerine hafif su serpilerek yumuşatılıyor.
Hafifçe ıslatılan ekmek suyunu çekmesi ve eşit şekilde ıslanıp yemeye hazır olabilmesi için üzeri bir bez ile kapatılıyor. Yaklaşık bir saat bu şekilde bekletilen ekmek üzeri açılıyor ve yemeye hazır hale geliyor.
İşte bu kadar işlemin uğraşın sonucu sadece bir lokma ekmek için yapılıyor yani bizim düşündüğümüz kadar veya bizim gidip fırından aldığımız 2 ekmek kadar kolay değil köylünün ekmeğini yiyebilmesi. Biz her sabah kalkıp bizim için fırında pişirilmiş sıcak ekmeğimizi soframıza kolayca koyabiliyoruz ama bu ekmeği sofralarına bizim kadar kolay getiremeyen köylüler çalışmak onu kendileri ve çocukları için sofralarına getirmeleri için bu bahsettiğimiz aşamaların hepsini büyük bir sabırla yapmaları gerekiyor. Bu aşamalara bu sıkıntılara katlanmayan yada bu kadar emek veremeyen birisi karnını doyuramaz. O yüzden ailede bulunan herkes bu bilinçle hareket ederek bir lokma ekmek için çalışmak ve onun sofraya gelebilmesi için elinden geleni yapması gerekiyor.
Tüm bu zorlukları başarıp sofrasına bu bir lokma ekmeği koyabilene AFİYET OLSUN demekten başka bir şey gelmiyor elimizden.
Süleyman KARADERİLİ
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)